Francusko-srpski odnosi : 1800-2010

Petrović, Dragan (2011) Francusko-srpski odnosi : 1800-2010. Institut za međunarodnu politiku i privredu, Beograd. ISBN 978-86-7067-154-6

Text Francusko-srp. odnosi.pdf - Published Version Available under License Creative Commons Attribution Non-commercial No Derivatives. Download (3MB)

Abstract

Tokom posmatranog perioda 1800-2010, francusko – srpski odnosi su prolazili kroz više faza, ali se u celini mogu smatrati prijateljskim, često savezničkim. Izuzeci svakako postoje, i to najviše na samom početku ovog perioda, u vreme Napoleonovih osvajanja, i u poslednjem periodu, naročito u zadnjih nekoliko godina, vezano za Kosovsko pitanje. Višedimenzionalnost francusko-srpskih odnosa možemo pratiti u političkoj, kulturnoj, ekonomskoj, vojnoj sferi. Francuska je u posmatranom periodu bila jedna od najvećih evropskih, pa i značajna svetska sila. Sa druge strane, srpski narod se borio za svoju nezavisnost i ujedinjenje, što je postignuto zaključno sa Prvim svetskim ratom, i to upravo u periodima najintenzivnijih savezničkih odnosa i svih drugih oblika saradnje sa Francuskom. Tokom XIX veka Francuska je bila jedna od najjačih kontinentalnih evropskih sila, a paralelno sa time razvijano je i kolonijalno carstvo, praktično na svim kontinentima. Francuska kultura je obuhvatala sami vrh u okviru evropske civilizacije, dok se u ekonomskoj sferi zauzimalo mesto među nekoliko najjačih privrednih sila. Francuska je u vreme Napoleona zauzela zapadne južnoslovenske oblasti, gde je živeo i deo Srba, formirajući Ilirske provincije. Tu je prvi put francuski, pre svega kulturni uticaj bio direktno iskazan na delu srpskog etničkog prostora. Tokom sledećih decenija francuski uticaj raste u odnosu na dve srpske polunezavisne kneževine, Srbiju i Crnu Goru. U Srbiji je on bio posebno jak u vreme druge vladavine kneza Mihajla Obrenovića (1860- 1868), a u Crnoj Gori u vreme knjaza Danila Petrovića (1851-1860). Posebno je važno istaći da francuska politika u Istočnom pitanju, odnosno procesu oslobađanja pokorenih, pretežno pravoslavnih hrišćanskih naroda Balkana i Bliskog istoka, od Turskog carstva, nije poput Velike Britanije kočila taj proces, zbog straha od presudnog budućeg ruskog uticaja na tim prostorima. Naprotiv, Francuska je sa jedne strane daleko više i u praksi prihvatala postulate o pravima naroda za slobodu i nezavisnost, a sa druge strane nije u Rusiji videla svog glavnog geopolitičkog protivnika, kao što je to slučaj sa engleskom i potom i američkom politikom. Veliki geopolitički preokret doživela je Francuska nakon poraza od Prusije 1871. kada je došlo i do ujedinjenja Nemačke. Poražena Francuska izgubila je dominantnu poziciju u kontinentalnoj Evropi, kao i dve svoje provincije Alzas i Loren. Francuska je pripremala revanš u odnosu na susednu Nemačku, koja je od nje bila superiornija demografski, ekonomski i vojno. Da bi prevazišla tu inferiornost u odnosu na moćnog suseda, Francuska je pokušavala da napravi savez sa nekom od najmoćnijih evropskih sila. To joj je najzad oko 1890. pošlo za rukom kada je sa Rusijom formirala vojno-politički savez Antantu. U Srbiji je nakon Berlinskog kongresa 1878. kada je ona i dobila punu nezavisnost i teritorijalno proširenje, najveći uticaj ostvarila susedna Austro-Ugarska zahavaljujući austrofilskoj politici kralja Milana. Tako je ruski uticaj, kao tradicionalno najjači i duboko ukorenjen u srpskom narodu, privremeno potisnut. Crna Gora je i dalje bila pod dominantnim uticajem Rusije, s time da su manji uticaj zadržale i druge sile, pre svega Francuska. Dakle ako rezimiramo odnose dva naroda u XIX veku možemo zaključiti da su oni bili u stalnom usponu i prijateljski. Tako je pvi ministar odbrane kneževine Srbije bio francuski pukovnik, zauzimanjem francuskog poslanika na Berlinskom kongresu Srbiji je pripao i grad Vranje, a posle sklapanja francusko-ruske Antante 1890. godine bilo je samo pitanje trenutka kada će se i Srbija (pored već prisutne Crne Gore) pridružiti ovom spoljnopolitičkom kursu. To je i ostvareno u punom smislu nakon Majskog prevrata 1903, kada se srpska politika u potpunosti okreće Antanti. Francuski uticaj je i pre toga bio dominantan u finansijskoj sferi, pošto je oko 80% angažovanog stranog kapitala u Srbiji bilo francusko. U kulturnoj sferi francuski uticaj je bio posebno jak na više slojeve, koje su oponašali i srednji slojevi stanovništva. Desetine hiljada Srba su završavali visoke škole u Francuskoj, što je trend koji će se nastaviti i u Kraljevini Jugoslaviji. Tokom Prvog svetskog rata, francusko-srpsko savezništvo prerasta u zajedničku ratnu epopeju koja učvršćuje bliskost dva naroda, kao simbol prijateljstva sledećim generacijama. Nakon revolucije u Rusiji i stvaranja SSSR, Francuska posle Prvog svetskog rata ostaje najveći saveznik Srba i pokrovitelj Kraljevine Jugoslavije. Kraljevina Jugoslavija je bila veoma povezana sa Francuskom u političkom, vojnom, ekonomskom i kulturnom domenu, što je bilo posebno izraženo za vreme vladavijne kralja Aleksandra Karađorđevića. Nakon atentata na kraja Aleksandra i ministra spoljnih poslova Francuske Luja Bartua u Marseju oktobra 1934, što je delo ekstremnih hrvatskih emigrantskih organizacija uz podršku fašističkih sila, Kraljevina Jugoslavija ostaje i dalje saveznik Francuske. Međutim, u spoljnoj politici zemlja zauzima sve više stav ka neutralnosti, u okolnostima jačanja moći fašističkih sila u Evropi i ugrožavanja stabilnosti svetskog poretka. Francuska je u periodu između dva svetska rata pružala podršku političkoj stabilnosti Kraljevine Jugoslavije, uključujući pomoć i u organizaciji vojske, kao i presudan kulturni uticaj koji je u ukupnoj istoriji francusko – srpskih odnosa tada bio na vrhuncu. Najveći deo tadašnje srpske elite je prošao visoke škole u Francuskoj. Francuski kulturni obrazac je učvršćivao homogenost Kraljevine Jugoslavije. On je bio neprikosnoveno dominantan u srpskim etničkim oblastima, ukrštajući se u Hrvatskoj i Sloveniji sa tu tradicionalnom germanofilskom kulturom. Zbog ideološke matrice Sovjetske Rusije, tradicionalno rusofilstvo, posebno širih slojeva srpskog naroda, u ovom periodu je svedeno na prihvatanje brojnih belih emigranata. Zvanični Beograd nije uspostavio pune diplomatske odnose sa Moskvom sve do 1940. godine, tako da je u ovom međuratnom periodu, francuski politički, vojni i kulturni uticaj bio apsolutno dominirajući na srpskim prostorima, u meri kao nikada do tada u francsuko-srpskim odnosima. Drugi svetski rat, i učešće na istoj zaraćenoj strani Francuza i Srba, kao i ukupna pobeda izvojevana na kraju uz ogromne žrtve, dodatno je učvstilo prijateljstvo dva naroda. Dakle sumarno posmatrano Francuska je još od treće decenije XIX veka uspostavila veoma prisne odnose sa Srbijom (približno i sa Crnom Gorom), što se u još naglašenijem vidu nastavilo i u XX veku, računajući i Kraljevinu Jugoslaviju, sve do formiranja socijalističke Jugoslavije. U socijalističkoj Jugoslaviji situacija se donekle menja. Čak i u periodima okrenutosti Zapadu sam Tito nije posebno produbljivao odnose sa Francuskom, a shodno ideologiji nesvrstanosti i antikolonijalizma direktno se sukobljavao sa francuskim interesima u okviru njenog procesa sprovođenja dekolonizacije (naročito po pitanju Alžira). Ipak, kulturna saradnja dve zemlje je ostala razvijena, a u Francuskoj je postojala brojna srpska dijaspora, uključujući i radnike na privremenom radu u inostranstvu. Titova politika je napravila veliki diskontinuitet sa Kraljevinom Jugoslavijom, obračunavajući se sa „velikosrpskom hegemonijom“. Na taj način se i tradicija francusko-srpskog savezništva i prijateljstva našla na udaru. U okviru procesa dekolonizacije Francuska je postupno davala autonomiju i nezavisnost praktično svim svojim kolonijama do 1960. godine. Pitanje Alžira je za nju bilo nešto drugo, pošto je njegov severni, obalski deo po Ustavu bio sastavni deo nacionalne teritorije, u sastavu Francuske preko 130 godina, i bio nastanjem brojim Francuzima i Evropljanima u odnosu na arapsku i muslimansku etničku većinu. U Alžiru se rasplamsala 1954. pobuna arapskog dela stanovništva protiv Francuza i Francuske, koja je prerasla u osmogodišnji rat. Na pitanju Alžira je i pala Četvrta Republika, i uspostavljena Peta, a za predsednika izabran legendarni general i državnik De Gol. De Gol je na suptilan način pokušavao da nađe rešenje za težak alžirski problem, podrazumevajući i modalitet nezavisnosti, međutim uporno je pregovorima tražio garancije za interese Francuske i posebno za položaj francuske etničke manjine. Titova politika je na svaki način podržavala pobunjene Arape shodno ideologiji pokreta nesvrstanosti i antikolonijalizma, ne uzimajući dovoljno u obzir specifičnost situacije u Alžiru. U tom pravcu je slato oružje jugoslovenskim brodovima pobunjenim Arapima u Alžiru (tri takva broda su zaplenjena od strane francuske mornarice, a prvi od njih se zvao “Srbija”), lečeni su u Jugoslaviji alžirski ranjenici, davana je svakojaka politička i materijalna pomoć. Zvanični odnosi Francuske i SFR Jugoslavije su stoga zapali u krizu, a i posle davanja nezavisnosti Alžiru 1962. godine, animozitet De Gola i Tita je uslovio da oni ni izbliza nisu bili više razvijeni i srdačni kao ranije. Veoma je važno napomenuti da je uloga jugoslovenskih naroda, a pre svega srpskog naroda kao tradicionalno naklonjenom Francuskoj u kreiranju Titove antifrancuske politike u ovom periodu, praktično nikakva, ali da to nije dovoljno poznato u francuskom javnom mnjenju i kolektivnom pamćenju. I sam srpski narod je najveća žrtva Titove politike, zapravo jedne “meke” diktature, čime i danas plaća danak povodom nedemokratskog i antisrpskog određivanja granica SFR Jugoslavije i stvaranja dekretom novih nacija, između ostalog i od centralnih duhovnoistorijskih delova srpskog naroda (slučaj srpskog naroda u Crnoj Gori koji je dekretom 1945-46. preimenovan u crnogorsku naciju). Posle silaska De Gola sa vlasti, posebno tokom sedamdesetih Tito je znatno popravio odnose sa Francuskom. Nakon Titove smrti 1980. odnosi dve zemlje i dalje imaju uzlazan trend, u praktično svim oblastima. Međutim socijalistička Jugoslavija je u čitavom svom postojanju davala prednost saradnji sa supersilama i posebno razvijala Pokret nesvrstanih. Tradicionalno savezništvo sa Francuskom u ovoj epohi je došlo po pioritetu, tek eventualno na treće mesto, ali je zadržalo (izuzev zaoštravanja zvaničnih odnosa dva rukovodstva u završnoj fazi Alžirskog problema) svoju srdačnost i prijateljstvo. Tokom devedesetih godina, Fransoa Miteran je kao predsednik države vodio prema srpskom pitanju veoma korektnu i čak, na momente, blagonaklonu politiku u jugoslovenskoj krizi 1991-1995. Sledeći predsednik Francuske Žak Širak se nešto više priklonio američkoj politici pritisaka na tadašnji zvanični Beograd, naročito kada je u pitanju bila kosovska kriza 1998-1999. Od oktobarskih promena 2000. godine politika dve zemlje se ponovo približava, a od srpskih državnika tog perioda čini se da je upravo predsednik SRJ, a potom i premijer Srbije Vojislav Koštunica imao posebno prisan odnos sa Francuskom. Priznavanje od strane zvaničnog Pariza nezavisnosti Kosova 2008, po konceptu američke politike, pokvarila je ozbiljno odnose Srbije i Francuske poslednjih nekoliko godina. U tom pravcu posebnu ulogu je odigrao ministar spoljnih poslova Bernar Kušner, čije će ukupno političko delovanje u krizama na južnoslovenskom prostoru, ostati upamćeno kao nešto što izuzetno odudara od tradicionalnog francusko-srpskog prijateljstva. Stoga smena Kušnera u drugoj polovini 2010. godine, i raspored snaga na unutrašnjoj francuskoj političkoj sceni uoči predsedničkih i parlamentarnih izbora početkom 2012, ukazuju da na duži rok posmatrano francusko-srpski odnosi mogu imati daleko bolju perspektivu. U tom pravcu, veoma je poželjno, da se i u srpskom društvu i političkoj sceni, pojača svest o dugoročnosti francusko-srpskog prijateljstva, i da je Francuska, od svih zapadnih sila tradicionalno najviše naklonjena Srbima. Naravno u te odnose u kontinuitetu treba ulagati, a propusti u pojedinim periodima se potom vraćaju kao bumerang. To je slučaj sa krizom francusko-srpskih odnosa poslednjih godina prouzrokovane i lošijom slikom u delu francuskih medija o ulozi Srba u ratovima devedesetih. Tome treba dodati i nedovoljno rasvetljenu ulogu srpskog faktora u francuskom javnom mnjenju i kolektivnom pamćenju povodom Titove antifrancuske politike u vezi Alžira. Ova knjiga, koja pokušava da predstavi dva veka novovekovne istorije francusko-srpskih odnosa naučnim pristupom, je mali prilog u tom pravcu.

Actions (login required)

View Item