Kraljevina SHS i Sovjetska Rusja (SSSR) : 1918-1929

Petrović, Dragan (2018) Kraljevina SHS i Sovjetska Rusja (SSSR) : 1918-1929. Institut za međunarodnu politiku i privredu, Beograd. ISBN 978-86-7067-251-2

Text Kraljevina SHS....pdf - Published Version Restricted to Repository staff only Available under License Creative Commons Attribution Non-commercial No Derivatives. Download (7MB) | Request a copy

Abstract

Knjiga Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca i Sovjetska Rusija 1918- 1929, je sledeća u redu tri toma naučnihmonografija gde su predstavljeni jugoslovensko-sovjetski odnosi u periodu između dva svetska rata. Već je objavljena kao naučna monografija Kraljevina Jugoslavija i SSSR 1935– 1941, pa predstoji objavljivanje poslednjeg toma Kraljevina Jugoslavija i SSSR 1929-1935. Ovaj poduhvat predstavlja objavljivanje dorađene i prerađene, pre više godina odbranjene doktorske disertacije o sovjetskojugoslovenskim odnosima na odseku za Istoriju Filozofskog fakulteta. Osnov ovog našeg istraživanja čine neobjavljeni izvori pre svega u Arhivu Jugoslavije, te objavljena sovjetska i ruska građa za ovaj period, kao i niz drugih izvora i literature. CarskaRusija je u viševekovnomprocesuIstočnogpitanjabilaključni saveznik i pokrovitelj srpskog naroda u njegovoj borbi za oslobođenje i ujedinjenje od otomanskog ropstva. I sam Prvi svetski rat svedoči o tome, jer je Rusija stala iza Srbije i Crne Gore, u delikatnom trenutku austrougarske agresije. Međutim, revolucija u Rusiji oktobra 1917, dovodi do njenog potonjeg izlaska iz rata gde je dotle dala kolosalan doprinos za stranu Antante. Dijametralno promenjena ideološka i geopolitička odrednica novih boljševičkih vlasti u Moskvi, zajedno sa njenim prevremenim izlaskom iz rata, dovelo je do toga da je u Versaju Sovjetska Rusija tretiranakaozemljaparija.Nakonstraneintervencijeigrađanskog rata, koji su doduše boljševici dobili, Sovjetskoj Rusiji su oduzete značajne teritorije (sami boljševici su shodno svojoj ideologiji dali nezavisnost za više naroda ili su čak ustupili neke granične oblasti). Boljševički režim je u periodu dvadesetih kao svog najvećeg protivnika tretirao Versajski sistem i samu Francusku. To je paradoks, jer je u proteklimdecenijamafrancusko-ruski savez činio geopolitičku osnovicu suprotstavljanja Centralnim silama, a upravo su nacije poražene u Prvom svetskom ratu, postale tih godina najveći saveznici sovjetskih vlasti i Kominterne protiv Versajskog sistema. Tome je najviše doprineo tada vladajući koncept boljševičkog režima o potrebi širenja svetske revolucije, označavanje Versajskog poretka kao glavnog protivnika koga treba rušiti i formiranje Kominterne koja je u prvi plan stavila upravo napred navedene ciljeve. U toj matrici je Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca, postala ideološki protivnik Sovjetske Rusije i posebno Kominterne, što je paradosk, jer su Srbi, Srbija i Crna Gora, i među samim boljševicima i boljševičkom vođstvu, smatrani prijateljskim narodom i žrtvama prethodne agresije Centralnih sila. Kako je Kraljevina SHS, bila deo versajskog sitemaifrancuskisaveznik,naročitoznačajanuMaloj antanti, to je i sovjetski politički i partijski vrh, a naročito Kominterna negativno gledala na zvanični Beograd. Zabrana Komunističke partije Jugoslavije od strane jugoslovenskih vlasti nakon niza atentanta i terorističkih poduhvata, samo je poduprla konfliktan odnosKominterne prema vlastima u Kraljevini SHS. Tačnije režim u Beogradu je od Kominterne označen kao hegemonistički, Kraljevina SHS „tamnicom naroda“, što je bilo snažno naročito dok je u Moskvi veliki uticaj imala trockistička koncepcija o neophodnosti širenja svetske revolucije. Kako je vremenom uticaj Trockog slabio, i potom postala dominantna Staljinova koncepcija o snaženju sovjetske države i slabljenja uloge Kominterne, to su i predpostavke zamakar izvesno otopljavanje odnosa na liniji zvanična Moskva – Beograd postajale izraženije. Međutimupravo u tomperiodu na unutrašnjemplanu, zbog atentanta u skupštini, uvođenja Šestojanuarske diktature, zvanični Beograd do daljnjeg odgađamogućnost vidnog otopljavanja odnosa sa SSSR. U sledećem periodu koji ne posmatra ovaj tom međuratnih sovjetsko – jugoslovenskih odnosa, a to je početak tridesetih godina, dolazi do izvesnog približavanja, iako ni tada do uspostave punih diplomatskih odnosa nije došlo. U radu je posebno analiziran položaj belogradejskih izbeglica u Jugoslaviji, što paralelno sa naklonošću zvaničnog Beograda prema belima u građanskom ratu, te Ruskoj pravoslavnoj crkvi, i pijetetu prema ruskoj tradiciji, govori o rusofilstvu pre svega srpske vladajuće elite. Odbijanje zvaničnogBeogradada se uspostave zvaničnidiplomatskiodnosi saSovjetskomRusijom(SSSR), govoreoideološkojnenaklonostivladajućih elita u Beogradu prema vlastima u Moskvi i obrnuto. Što se tiče delova jugoslovenske vladajuće elite u Kraljevini SHS iz drugih nacionalnih grupa, vansrpskihiBeogradakaopolitičkogcentra, hrvatskaislovenačka elita jepokazivalavišepragmatizmapremaSSSR,iakoseodlikovalamanje izraženom rusofilijom u odnosu na srpski faktor u celini. Manje izraženarusofilija hrvatskeislovenačke elite,političkeidruštvene, ali i ovih naroda u celini, je posledica istorijskih okolnosti, odsustva pravoslavlja i povezanosti koju su Srbi imali kroz vekove sa Rusijom. Sa druge strane oni su tretirali SSSR kao značajnu silu u međunaordnim odnosima, i pored činnjenice da je van Versajskog sistema. U tom pravcu racionalizovati odnose sa Moskvomi sa njomvremenomgraditi što bolje odnose u cilju zauzimanja za Kraljevinu SHS što bolje pozicije u tadašnjoj Evropiisvetu,biojepragmatskicilj.Problemirazgraničenja saItalijom, kriza oko aneksije Rijeke, dolazak fašista na vlast u Rimu i italijanske pretenzijepremaDalmaciji,plebiscit uKoruškoj,mađarskirevizionizam - sve su to bile konkretne opasnosti pre svega za Hrvate i Slovence. Stoga je u najvećem hrvatska i slovenačka elita bez obzira na političku opredeljenost već u prvim godinama postojanja Kraljevine SHS težila pragmatskom odnosu prema novim vlastima u Moskvi. Bilo je tu verovatno i politikantskog interesa, jer su u Zagrebu shvatili da je srpski faktor izgubio svogmoćnog zaštitnika buržoaskuRusiju, ada jenova boljševička Rusija čak netrpeljiva prema Versaju, Francuskoj i zvaničnom Beogradu. Kominterna ide još dalje, ona proklamuje hegemonizam i velioksrpstvo Beograda i srpske buržoazije, koja „tlači druge nacije“. Možda je i to jedan od razloga zbog čega Radić odlazi u Moskvu 1924, unjegovojfazi političke borbe i natezanja sa vlastima u Beogradu i izraženim nezadovoljstvom HRSS efektima Vidovdanskog ustava i načina vladanja radikala i Dvora u to vreme. O tim stavovima političkih lidera prema Sovjetskoj Rusiji u ovom periodu možemo videti pre svega u Stenografskim beleškama narodne skupštineKraljevineSHS, javnimnastupimaliderapolitičkih stranaka, analizom pisanja periodike i stručnih publikacija. Kod hrvatskih i slovenačkihpolitičkihprvakavećuovomperioduprevladava pragmatski odnospremaSSSR,odnosnozalaganje za uspostavljanjempunihdiplomatskih odnosa, marginalizaciju odnosa prema belogradejcima i nestaloj carskoj Rusiji, sve u cilju poboljšavanja ukupne međunarodne pozicije jugoslovenske države i sopstvenog interesa u svemu tome. U okviru srpske političke elite, na tvrdom stavu prema Sovjetskoj Rusijiiparalelnoafirmativnompremaatributimaiostacimacarističke Rusije stajao je dvor, radikalna stranka, vrh Srpske pravoslavne crkve i u početku,uglavnomikrupankapital.VrhuškaDemokratskeiZemljoradničke stranke je imala sličnije stavove po pitanju Sovjetske Rusije, političkim elitama hrvatskih i slovenačkih političkih stranaka, dakle pragmatski, stavljajućiideologijuiemocijeudrugiplan.Kadasudemokrateučestvovale u vlasti oni su pokušavali tokom dvadesetih godina da svoje okvirne stavove prema ruskom pitanju pretoče i u državnu politiku, ali su tu nastajale teškoće, najviše od dvora, pa i SPCi nekih drugih krugova, ali i nekih tadašnjih međunarodnih okolnosti da se sa Moskvom uspostave diplomatskiodnosi,većsetopitanjeostavljalozabudućnost.Komunistička partija Jugoslavije i uopšte krajnja levica, se zalagala od početka za uspostavljanje punih diplomatskih odnosa sa SSSR i produbljivanje te saradnje.KakojeKPJ zabranjena,potomprešlauilegalu,idelovalauokviru Kominterne, koja je upravo tih godina razvila krajnje nenaklonjenu politiku prema vladajućim krugovima Kraljevine SHS – to je sve dodatno produbljivalo distancu zvaničnog Beograda prema Sovjetskoj Rusiji. Intelektualni krugovi u Kraljevini SHS, naročito oni koji su naklonjeni levici, pa i političkom centru, imali su uglavnom snažan i efikasan uticaj ka realističnijem i često afirmativnom stavu prema Sovjetskoj Rusiji. Oni su svojim delovanjem realno vršili pritisak na javno mnjenje jugoslovensko ka uspostavljanju diplomatskih odnosa sa Moskvom i vođenju pragmatske politike prema ovoj velikoj sili.

Actions (login required)

View Item