Politika Francuske Republike u jugoslovenskoj krizi 1990–2001

Petrović, Dragan (2023) Politika Francuske Republike u jugoslovenskoj krizi 1990–2001. Institut za međunarodnu politiku i privredu, Beograd. ISBN 978-86-7067-320-5

Text Politika_Francuske_Republike.pdf - Published Version Available under License Creative Commons Attribution Non-commercial No Derivatives. Download (4MB)

Abstract

U radu se posmatra politika Francuske u periodu jugoslovenske krize 1991-2001. centralne teme ovog perioda su rat u Bosni i Hercegovini 1992- 1995, zaključno sa dejtonskim mirovnim sporazumom, potom Kosovska kriza 1998-1999, a u manjoj meri sukob u Hrvatskoj 1991–1992, kao i 1995, te kratak sukob u Sloveniji 1991. i u makedoniji 2001. godine. Paralelno sa ovim čvorištima konflikta tokom čitavog posmatranog perioda, prati se situacija u SRj, kao i na čitavom (eks) jugoslovenskom području još od kraja osamdesetih godina do 2002. godine, vezano za politiku, uticaj i ulogu Francuske. to podrazumeva i situaciju u samoj Francuskoj, pre svega vladajućih struktura, političara pozicije i opozicije, društva, jugoslovenske dijaspore, vezano za jugoslovensku krizu. Rad je rezultat pre svega odbranjene doktorske disertacije na Fakultetu političkih nauka u Beogradu, oblast međunarodnih odnosa. Za njegovu izradu koršćena su dostupna dokumenta francuske države (predsednika, vlade, ministra spoljnih poslova i dr.), potom celokupna dostupna francuska štampa za ovaj period, publicistika i posebno objavljene knjige koje se bave ovom tematikom, kao i za temu vezani dostupni dokumenti, literatura, periodika na drugim jezicima pored francuskog (na jugoslovenskom govornom području, engleskom i ruskom jeziku). U jugoslovenskoj krizi Francuska je tradicionalno naklonjena očuvanju zajedničke države i dobrim odnosima, posebno sa Srbima. Stav o očuvanju SFRj kao celine bio je na stalnom testu i iskušenjima tokom 1991. godine, kako iz aspekta oružanih sukoba u Sloveniji a potom i Hrvatskoj a, s druge strane, političkim pritiskom ujedinjene nemačke sa kojom je upravo Pariz u tom periodu zaokruživao evropske integracije. Francuska je imala u samoj jugoslovenskoj krizi i veću ulogu od uticaja koje je imala u međunarodnim odnosima, zahvaljujući i činjenici da je imala najviše vojnika i članova mirovnih misija pri OUn, OeBS-u i drugim međunarodnim delegiranim telima (UnPROFOR, UnmIK, verifikaciona komisija OeBS-a, visoki predstavnici i dr.) za razdvajanje, odnosno implementaciju mira. Francuska je tokom najvećeg trajanja jugoslovenske krize imala još jednu prednost u odnosu na druge zapadne velike sile, jer je uživala izvesno poverenje u nepristrasnost i od srpskog faktora, makedonije, pored prihvatanja kao posrednika i takođe relativno nepristrasne sile i od drugih strana u jugoslovenskom sukobu. to poverenje se vremenom krunilo i bilo je snažno u periodu kada je na čelu Francuske bio miteran. Otuda tolike mirovne i posredničke vojne snage i snage razdvajanja, potom mirovne upravo iz Francuske, uloga Baditenrove komisije i dr. Politika Žaka Širaka imala je drugi pristup, znatno nepovoljniji po srpsku stranu, što je rezultiralo i gubljenjem poverenja u nepristrasnost zvanične Francuske. Pa čak i u tom periodu Francuska se, u odnosu na druge zapadne velike sile, odlikovala manjom pristrasnošću, naročito van zvanične politike (mediji, oficirski i komandni kor u mirovnim snagama i snagama razdvajanja i posmatračkih misija, javno mnjenje i intelektualna elita i dr.). Rad je koncipiran u pet poglavlja. Prvo predstavlja teoretsko- metodološki uvod i pregled korišćenih izvora i literature. drugo poglavlje posmatra u najopštijim crtama pregled francuske politike na jugoslovenskom prostoru u savremenoj istoriji, naročito u godinama koje su prethodile razvoju jugoslovenske krize. ti odnosi su analitički posmatrani, kako i priliči politikološkom pristupu. treći i četvrti deo bi zapravo bila suština samog rada, odnosno francuska politika u jugoslovenskoj krizi 1991–2001. treći deo obuhvata period 1991– 1995, koji se odnosi na ratne sukobe na jugoslovenskom prostoru, zaključno sa dejtonskim mirovnim sporazumom. U okviru toga postoje dve podceline, i to period do približno početka 1992, koji je vezan za sukobe u Hrvatskoj i pre toga vrlo kratak period sukoba u Sloveniji. druga podcelina bili bi sukobi od proleća 1992. do dejtona, a to bi se prevashodno odnosilo na sukobe u Bosni i Hercegovini. Četvrti deo obuhvata period od dejtona do kraja rada, koji ima svoju najvažniju fazu, vezano za produbljivanje kosovske krize, što je kulminiralo napadom natO na SRj proleća 1999. godine. U okviru ovog poglavlja podceline prva su vezana za period od jeseni 1995. do razvoja kosovske krize tokom 1998. godine. Potom sledi kosovska kriza 1998–1999. i, najzad, period zaključno sa oktobarskim promenama 2000. godine. jedna podcelina obuhvata makedonsku krizu 2001, i kratak pregled francusko- srpskih odnosa nakon 2000. godine. Peti deo se odnosi na zaključnu politikološku sintezu perioda francuske politike na jugoslovenskom prostoru u razdoblju 1991–2001, uključujući i malu podcelinu predviđanja daljih procesa u okviru francuske politike prema Balkanu i postjugoslovenskom prostoru. . U prilogu posebno mesto iziskuje prezentacija i analiza preko sedamdeset knjiga-publikacija objavljenih u Francuskoj i na francuskom govornom području vezano za temu rada – jugoslovensku krizu devedesetih. na početku jugoslovenske krize, Francuska je podržavala intregritet jugoslavije i imala razumevanje za Srbe. međutim, nemačka i dalje integracije eU (mastriht) uslovili su složenost politike zvaničnog Pariza. tome treba dodati i postepeno urušavanje i nestanak SSSR. tokom bosanskog sukoba, situacija se etapno menja u francuskoj politici prema jugoslovenskoj krizi, delom i zbog uticaja medija, te pobede desne opozicije na parlamentarnim izborima i formiranje Badinterove vlade proleća 1993. dok je predsednik miteran vršio svoju dužnost (do juna 1995) zvanična Francuska je lavirala između suprotstavljenih strana u jugoslovenskoj krizi. Francuska vremenom pokazuje više razumevanja i naklonosti prema Hrvatskoj, a sa razvojem bosanskog sukoba i prema muslimanima, zadržavajući pri tom, izvesno razumevanje i prema srpskoj strani. međutim, nakon dolaska na mesto predsednika Žaka Širaka, francuska politika osetno menja svoju poziciju, već od leta 1995. godine, što se posebno ogledalo u potonjoj kosovskoj krizi. Francuska, ukupno posmatrano, nije zauzimala načelno negativne geopolitičke pozicije i interese u odnosu na srpski faktor. Vlast i režim Slobodana miloševića je višestruko negativno tretiran u Francuskoj od vladajućih struktura od kako je desna koalicija i Žak Širak preuzeli vlast. S jedne strane, Širak i njegova reformisana neodegolistička stranka je već dok je bila u opoziciji prema vladajućoj garnituri miterana i socijalista upravo po pitanju jugoslovenske krize zauzela gotovo suprotnu poziciju tadašnjem zvaničnom Parizu, imajući daleko manje razumevanja za srpsku stranu. to se može tumačiti i idejnim prefiksom, jer je francuska desnica u svom rivalitetu prema vladajućoj levici u Francuskoj, vladajuću levicu na vlasti u Srbiji i crnoj Gori doživljavala kao dodatno strano telo. Slom socijalizma- komunizma u Istočnoj evropi i opšta kriza socijalizma tada u svetu, uticala je da se francuska desnica odnosi prema vladajućoj levici u Francuskoj kao političkom rivalu uzdrmanih idejnih pozicija, čiju vlast već na sledećim parlamentarnim izborima treba preuzeti. levica na vlasti u Srbiji i crnoj Gori je ne samo idejno tretirana kao nonsens i čak, za razliku od miteranovih socijalista, etiketirana kao bliska upravo propalom komunističkom idejnom sistemu. Simpatije francuske vladajuće desnice prema desnoj opoziciji u Srbiji, imale su svoju težinu, tim veću što je na same vladajuće strukture i režim miloševića gledano sa sve većom netrpeljivošću. Iako je Francuska, računajući neodegolističku tradiciju i samu Petu Republiku, te rusoovsku kulturnu matricu imala tradicionalni rivalitet prema anglosaksonskim silama, pre svega Sad, neoliberalizmu i Hobsovom tumačenju pogleda na svet, upravo je nakon pada Berlinskog zida došlo do (privremenog) svetskog trijumfa amerikanizma, neoliberalizma i uspostavljanja monopolarnog svetskog poretka. Francuska neodegolistička stranka je u svom vođstvu, a pre svega Širaku, postepeno zauzimala stav da je u postojećem odnosu snaga u svetu potrebno idejno se približiti neoliberalizmu, što je bilo u interesu i krupnog kapitala u zemlji, medija koji su bili pod pretežnom kontrolom tog pogleda na svet, te uz zadržavanje osnova odbrane francuskog nacionalizma i suverenosti koristiti te mogućnosti da se za početak osvoji vlast u samoj zemlji i potisnu dotle vladajući socijalisti. tokom tih godina dolazi do naglog umanjenja francuskih komunista na parlamentarnoj sceni, dok su socijalisti imali manje rezultate nego tokom osamdesetih godina, a najveći dobitak je uspostavila desnica, neodegolistička stranka i Širak kao njen lider. Istina, i izrazita desnica oličena u nacionalnom frontu je zabeležila izvestan rast, ali zbog specifičnog izbornog sistema za parlament u Francuskoj po regijama, gde su favorizovane praktično samo prve dve stranke, ova stranka nije imala adekvatan rezultat u nacionalnoj skupštini. U tom pravcu su desne vladajuće strukture u Francuskoj imale posebnog raspoloženja prema opoziciji u Srbiji oličenoj u umerenoj desnici, koju su činile dS, dSS, odnosno stranke bloka dOS koji je formiran za izbore 2000. godine. Kada je Vojislav Koštunica došao na vlast kao predsednik SRj, prva zemlja koju je posetio bio je Francuska, gde se susreo sa predsednikom Širakom, što ima i simboličan značaj. tokom devedesetih godina kada je 1993. godine došlo do incidenta u saveznoj Skupštini i žestokih protesta SPO, a potom uhapšeni Vuk drašković i njegova supruga, došlo je i do međunarodnog posredovanja pa je bračni par drašković nakon oslobađanja otputovao u Francusku, gde ih je primio i tadašnji gradonačelnik Pariza Širak (dve godine kasnije postaće predsednik Republike). Francuska politika prema crnoj Gori nije bila posebno izražena, poštovala je zajedničku državu SRj. Čak i kada je đukanović potpuno preuzeo vlast od strane Bulatovića i postao direktna opozicija u SRj miloševiću, njegovi pokrovitelji su bili amerikanci i anglosaksonske strukture. to je bilo izraženo naročito nakon 2000. godine, pa Francuska nije imala poseban uticaj u crnoj Gori. Francuska politika i prema Kosovu i metohiji bila je naklonjenija srpskom interesu nego što je to slučaj sa anglosaksonskim silama, što se vidi i iz perioda koji tretira ovaj rad do kraja 2000. godine, ali i kasnije. tu ima izuzetaka, poput Kušnera, navodnog levičara, a levi, Gliksman i spomenuta grupacija globalista ima zapravo određenje u mondijalističkoj i proameričkoj geopolitici i određenju, uz to je i neoliberalna po socijalno- ekonomskom opredeljenju. Francuska politika prema makedoniji takođe nije imala svoju posebno izraženu osu, niti posebno izražen interes. Francuska je priznala makedoniju još 1992. godine, nakon čega su uspostavljeni bilateralni odnosi, ali ne posebno razvijeni, uključujući i samu ekonomsku ili vojno-tehničku saradnju. Krajem devedesetih godina se međutim u institucionalnoj ravni osnažnuju odnosi dve zemlje. tako je januara 1998. u Parizu potpisan dogovor o kulturnoj i tehničkoj saradnji dve zemlje, a 1999. makedonija postaje pridruženi član Frankofonije. U makedonskoj krizi 2001. Francuska je pokazala naklonost makedoniji, njenoj vladi i osudila separatizam pobunjenih albanaca. međutim, u okviru Ohridskog sporazuma prihvatila je u najvećem koncepciju zapadnih sila, kojom se albanskoj manjini daju veća prava nego što je to bilo ranije. U personalnom smislu ta rešenja Ohridskog sporazuma su zajedno sa američkim i drugim stručnjacima razrađivali i francuski, poput Badintera. Oficirski kor i vojni krugovi su pokazali načelno posmatrano izvesnu naklonost prema srpskoj strani, uključujući i funkcije koje su zauzimali u snagama razdvajanja i mirovnih snaga. to se naročito odnosi i na neodegolističke krugove u zemlji, deo elite posmatrano u celini, uključujući i intelektualnu. dakle, ukupno posmatrano, francuska politika prema jugoslovenskoj krizi u deceniji devedesetih bila je uslovljena promenama i odnosima u međunarodnom okruženju, unutrašnjoj političkoj i društvenoj situaciji u Francuskoj, te razvojem situacije na samom (eks)jugoslovenskom prostoru. Interakcija ovih faktora je uslovila zvaničnu politiku Pariza, ali i razvoj javnog mnjenja i političkih i društvenih činilaca u Francuskoj prema jugoslovenskoj krizi. U pitanju je, ukupno posmatrano, veći broj činilaca koji su uticali na zvaničnu politiku Francuske, kao i na odnos javnog mnjenja i političkih i društvenih činilaca u zemlji prema jugoslovenskoj krizi. na primer, predominacija u međunarodnim odnosima Sad i natO, posebno od početka 1992. godine, kao nesrazmerno jači teg u odnosu samo na pre godinu ili dve, dakle samog početka postepene internacionalizacije jugoslovenske krize, uticala je veoma snažno i vremenom sve više na ponašanje Francuske prema jugoslovenskom pitanju. S druge strane, raspad SSSR-a, velika kriza u kojoj se nalazi Rusija u ovom periodu, ne može u potpunosti da negira načelnu podršku ruskog faktora srpskoj strani u jugoslovenskoj krizi, kao što su opet porast uticaja nemačke i zainteresovanost islamskih zemalja, posebno za krizu u Bosni i Hercegovini, faktori koji su povratno uticali na stav Francuske prema jugoslovenskom problemu. Globalizacija medija, povratna sprega i njihov uticaj na javno mnjenje u Francuskoj se ne može zaobići, pošto je to bio daleko značajniji fenomen nego recimo u vreme alžirskog rata, kada tadašnji uticaj globalnih medija i posebno medija na engleskom jeziku nije mogao ozbiljno da utiče na francusko javno mnjenje koje je u najvećem kreirano iz same Francuske i njenih medija pod državnom kontrolom. tokom devedesetih raste i uticaj interneta, a cnn i drugi globalni mediji, posebno oni na engleskom jeziku sve više utiču, direktno i indirektno na francusko javno mnjenje. Indirektno jer je snaga ovih medija uticala da su francuske novinske i medijske kuće često prenosile njihove vesti po pitanju i jugoslovenske krize (koja je sama po sebi dobila takav značaj da su globalni mediji posebno oni pod uticajem Sad, nemačke, Britanije, ne samo davali zapažen prostor tom pitanju, već su i sami po sebi, postali kreatori delom ukupnog odnosa svetskog javnog mnjenja a potom i međunarodnih političkih aktera po ovom pitanju – njihova jednostranost ukazuje na stvarne interese globalnih moćnika u jugoslovenskoj krizi), a direktno jer je makar deo francuskog stanovništva i sam pratio te globalne medije, posebno kada je tokom ove decenije rastao i uticaj interneta i globalnih medija u celini.

Actions (login required)

View Item