Geopolitika Sredozemlja

Petrović, Dragan (2012) Geopolitika Sredozemlja. Institut za međunarodnu politiku i privredu, Beograd. ISBN 978-86-7067-174-4

Text Geopolitika Sredozemlja.pdf - Published Version Available under License Creative Commons Attribution Non-commercial No Derivatives. Download (2MB)

Abstract

Sredozemni basen predstavlja veliku geografsku regiju, koja je tokom istorije bila kolevka najznačajnijih antičkih civilizacija. To su stara Grčka, Helenistička epoha i stari Rim. Nakon propasti Zapadnog Rimskog carstva 476, Istočno Rimsko carstvo je opstalo još čitav milenijum tokom Srednjeg veka. Od ranog Srednjeg veka u zapadnom delu Sredozemlja je niklo više većih i manjih država, a papska vlast u Rimu je bila od posebnog duhovnog, ali i svetovnog značaja za srednjovekovnu Evropu. Posebno su interesantni krstaški ratovi, koji su doveli do zamašnih vojnih operacija snaga zapadnih evropskih zemalja na Bliskom istoku i privremeno postojanja njihovih poseda na ovim prostorima. Nakon Velikih geografskih otkrića značaj Sredozemlja izvesno opada, što je prouzrokovano i turskim osvajanjima čitavog Bliskog istoka i dela Severne Afrike, čime su otežani dotadašnji pomorski i karavanski trgovački putevi sa Istokom. Italijanske pomorske države postepeno gube svoj uticaj. Međutim u HIH veku, sa pronalaskom parobroda i posebno prokopavanjem Sueckog kanala, dolazi do izuzetnog porasta značaja čitavog Sredozemlja. Velike kolonijalne sile, a pre svega Britanija i Francuska osvajaju Sredozemno priobalje Severne Afrike i poseduju niz važnih pomorskih uporišta (Gibraltar, Malta, Kipar, Suecki kanal). Ta njihova hegemonija posebno dolazi do izražaja po završetku Prvog svetskog rata, kada i dotašnji Bliskoistočni posedi Turske, potpadaju pod njihovu vlast kao mandatne teritorije. Sa druge strane carska Rusija je tokom stalnog širenja u nizu stoleća Novog veka, težila da dobije izlaz i na „topla mora“, čiji je konačni cilj bio ovladavanje moreuzima Bosforom i Dardanelima. Otuda je Rusija igrala izuzetno važnu ulogu u rešavanju Istočnog pitanja i kada je tokom Prvog svetskog rata bila blizu ostvarenja svog velikog cilja posedovanja važnih moreuza došlo je do Revolucije i uspostavljanja sovjetske vlasti, koja je sebi postavila sasvim druge ciljeve. U Drugom svetskom ratu na području Sredozemnog basena su se odvijale mnogo veće borbe nego u Prvom svetskom ratu, i to kako kopnene tako i pomorske. Nakon Drugog svetskog rata u bipolarnom svetu, Sredozemlje predstavlja važan makroregion za sučeljavanje odnosa snaga supersila i njihovih blokova. Nakon 1991. SAD učvršćuju svoju prevlast u Sredozemlju. Poslednjih godina sa ubrzavanjem procesa prelaska sveta ka multipolarnosti i u Sredozemnom basenu dolazi do izvesnih kretanja (nemiri u arapskim zemljama i dr), ali i dalje je ovo makroregija sa presudnim uticajem SAD i NATO, dok tek u crnomorskom regionu Rusija preuzima inicijativu. Imajući u vidu da SAD i Britanija predstavljaju pre svega tzv. talasokratske zemlje, njihov uticaj na pomorskim pravcima je neuporedivo veći, nego kada su u pitanju široka prostranstva EvroAzije. U EvroAziji se već oseti promena odnosa snaga u korist drugih velikih sila, a pre svega zemalja BRIK, ali i Nemačke i Francuske kada je u pitanju zapadna i srednja Evropa. U Sredozemnom basenu se dodiruju i prožimaju različite civilizacije i najzastupljenije svetske religije (hrišćanstvo, islam, judaizam). I pored stalnih mirovnih napora ovaj region još uvek poseduje nekoliko neuralgičnih tačaka za svetski mir, poput izraelsko-arapskog sukoba, podele Kipra, jermensko-turskog i grčko-turskog konflikta, nemira u arapskom svetu poslednjih godina, određenih protivrečnosti na Balkanu, u manjoj meri i u Crnomorskoj regiji. Sa druge strane dijalog civilizacija daje rezultate. Sredozemlje je verovatno vodeća turistička regija u svetu, pomorski putevi koji kroz njega vode imaju izuzetnu važnost. Savremena Srbija, iako nakon nestanka zajedničke države sa Crnom Gorom nema više direktan izlaz na Jadransko more, u širem smislu gravitira Sredozemnom basenu i zainteresovana je za geopolitička kretanja na ovom prostoru.

Actions (login required)

View Item