Uloga stranih direktnih investicija u lokalnom ekonomskom razvoju u Republici Srbiji (2001-2013)

Rapaić, Stevan (2016) Uloga stranih direktnih investicija u lokalnom ekonomskom razvoju u Republici Srbiji (2001-2013). Doctoral thesis, Univerzitet u Beogradu.

Text Stevan_Rapaic_Disertacija_FPN.pdf - Published Version Available under License Creative Commons Attribution Non-commercial No Derivatives. Download (4MB)

Abstract

Strane direktne investicije, postale su sintagma koju su srpski političari proteklu deceniju ponavljali kao mantru sa ciljem spašavanje posrnule privrede i pridobijanja glasova, toliko da je svako preispitivanje efekata ovih investicija na domaću privredu predstavljalo neku vrstu bogohuljenja. Stranim direktnim investicijama pripisivana su gotovo fantastična svojstva, a njihovo magično dejstvo na ekonomski razvoj, prihvatalo se kao aksiom. U periodu od 2000. do 2013. godine, Srbija je uvela brojne mere kojima je olakšan priliv stranih investicija, liberalizovano ulaganje i prenos kapitala, a privatizacija je bila osnovno sredstvo investiranja u srpsku privredu. Subvencije za strana ulaganja bile su najveće u regionu. Uslovi pod kojima su ove subvencije dodeljivane i njihovo sprovođenje ostali su netransparentni, dok se najvredniji ugovori sa stranim investitorima godinama drže pod oznakom državne tajne. U deceniji u kojoj je Srbija privukla značajne strane investicije, ostalo je nejasno koliko su ove investicije stvarno uticale na njen ekonomski razvoj. Smatrajući da je uticaj stranih direktnih investicija najvidljiviji i najznačajniji upravo na lokalnom nivou, gde se jasno mogu uočiti razlike u kvalitetu života lokalne zajednice, te da je neophodno ispitati ili bolje rečeno preispitati dosadašnju ulogu i značaj stranih direktnih investicija u Srbiji, opredelili smo se da naše istraživanje vežemo za lokalni ekonomski razvoj. Naše osnovno istraživačko pitanje glasilo je: Da li su strane direktne investicije stimulisale lokalni ekonomski razvoj u Srbiji, odnosno u opštinama i gradovima u kojima su došle u periodu od 2001. do 2013. godine? Osnovna je pretpostavka da strane investicije kreiraju nova radna mesta, ali treba imati u vidu da su se najznačajnije investicije u Srbiji odvijale kroz privatizaciju, koja je podrazumevala otpuštanje radnika, dok su braunfild i grinfild investicije predstavljale više izuzetak nego pravilo. Stoga nas je najviše interesovalo da utvrdimo postoji li uzročno-posledična veza između stranih direktnih investicija i lokalnog ekonomskog razvoja. Drugim rečima pokušali smo da na primeru Srbije pružimo odgovor na pitanje da li strane direktne investicije gde god da se pojave i bez obzira na njihov oblik, sektor i stanje lokalne privrede neminovno pospešuju ekonomski razvoj sredine u kojoj se nalaze? Istraživanje smo vremenski ograničili na period od 2001. godine, kada je država počela da liberalizuje svoju investicionu i spoljnotrgovinsku politiku, odnosno kada je započeta reforma državne i lokalne uprave, pa do kraja 2013. godine. Kao dominantnu opštenaučnu metodu u istraživanju koristili smo statističku metodu. Takvo istraživanje podrazumevalo je prikupljanje kvantitativnih, kvalitativnih, hronoloških i geografskih podataka o prilivu stranih direktnih investicija u Srbiji i lokalnom ekonomskom razvoju u posmatranom periodu. Statistička analiza imala je za cilj saznanje strukture ostvarenog priliva investicija i njegove korelacije sa lokalnim ekonomskim razvojem, odnosno otkrivanje i utvrđivanje pravilnosti u svojstvima efekata prelivanja na lokalu. U okviru statističke metode koristili smo korelacionu analizu, kao tehniku uz pomoć koje smo utvrdili da li između priliva stranih direktnih investicija i indikatora lokalnog ekonomskog razvoja, postoji varijacija posmatranih numeričkih pojava, odnosno da li postoji kvantitativno slaganje i ako postoji u kom stepenu. Naše istraživanje smo započeli 2014. godine, sa ambicioznim ciljem. Želeli smo da dokažemo da teorija efekta prelivanja ima svoja ograničenja i da je u svojoj osnovi pogrešno postavljena. Nedostaci ove teorije bili su vidljivi golim okom na primeru Srbije, koja je u periodu od 2001. do kraja 2013. godine, privukla oko dvadeset milijardi evra stranih direktnih investicija, koje nisu prouzrokovale željene efekte na domaću privredu. Jasno je bilo da čak i one opštine u kojima je zabeležen visok priliv stranih investicija ne ostvaruju značajne ekonomske koristi od pridošlih transnacionalnih kompanija. Negativni pokazatelji ekonomskog razvoja u Srbiji najviše se odnose na broj zaposlenih, odnosno stopu nezaposlenosti, koja je u posmatranom periodu varirala, da bi 2013. godine, bila veća od one iz 2005. godine. Sa druge strane, želeli smo da utvrdimo koje su to strane investicije pristigle u Srbiju i da li je njihovo poslovanje stimulativno delovalo na srpsku privredu, kao što to pretpostavlja teorija efekata prelivanja. U teorijskom delu rada objašnjeno je na koji način dolazi do efekata prelivanja u zemlji domaćinu, prvenstveno putem intersektorskog transfera, ali i unutar istog sektora sa transnacionalne kompanije na konkurente u zemlji domaćinu. Kako bi utvrdili da li je do ovog transfera uopšte došlo, naše istraživanje smo sproveli putem korelacione analize. S obzirom da je osnovna hipoteza od koje polazimo da ne postoji nužna kauzalnost između stranih direktnih investicija i lokalnog ekonomskog razvoja, odlučili smo se da istraživanje sprovedemo na specifičnom uzorku koji sačinjavaju opštine i gradovi u Srbiji sa natprosečnim prilivom stranih direktnih investicija po glavi stanovnika. Dakle, prihvatili smo se izazova da dokažemo da strane direktne investicije nisu stimulisale lokalnu privredu upravo tamo gde su najveće šanse da dođe do efekata prelivanja. Samo na ovaj način mogli smo da valjano empirijski proverimo naše hipoteze i time doprinesemo naučnom saznanju koje se tiče pitanja uloge stranih direktnih investicija u ekonomskom razvoju zemlje domaćina. Disertacija se grubo može podeliti na dva osnovna dela. Prvi deo rada predstavlja prikaz teorijskog, političkog, pravnog i ekonomskog okvira priliva stranih direktnih investicija u Srbiju, kao i delovanja lokalne samouprave u cilju uspešnog lokalnog ekonomskog razvoja. Drugi deo rada predstavlja empirijsko istraživanje uticaja priliva nefinansijskih stranih direktnih investicija na privredu Srbije i njen lokalni ekonomski razvoj. Na osnovu rezultata korelacionih analiza predstavljenih u drugom delu rada, odnosno petom poglavlju disertacije, izvršili smo proveru postavljenih hipoteza. Naša opšta hipoteza glasila je da ne postoji nužna kauzalnost između stranih direktnih investicija i lokalnog ekonomskog razvoja, odnosno da strane direktne investicije neće samim svojim prisustvom, uvek i na svakom mestu, prouzrokovati efekte prelivanja tehnologije i znanja. Ovo smo uspeli i da dokažemo putem korelacione analize na nivou Republike Srbije, ali i na uzorku od sedamnaest opština sa natprosečnim prilivom stranih investicija po glavi stanovnika. Naime, dobijene vrednosti Pearson-ovih koeficijenta korelacije između priliva stranih direktnih investicija u Srbiji i indikatora ekonomskog razvoja nedvosmisleno pokazuju da između ova dva kretanja ne postoji izražena linerana veza. Ovo praktično znači ne samo da strane direktne investicije u posmatranom periodu nisu stimulisale ekonomski razvoj Srbije, već da nemaju značajnih dodirnih tačaka sa osnovnim makroekonomskim indikatorima, koje bi mogle da utiču na njihovo kretanje. Korelacione analize na bazi uzorka rađene su za svaku opštinu ili grad iz uzorka posebno. U okviru ovih analiza upoređivano je kretanje priliva stranih investicija sa izabranim indikatorima lokalnog ekonomskog razvoja. Uzorak je sadržao sledećih sedamnaest opština i gradova sa natprosečnim prilivom stranih direktnih investicija po glavi stanovnika u Srbiji za period 2001-2013: Apatin, Novi Beograd, Lapovo, Bački Petrovac, Vršac, Palilula (BG), Beočin, Senta, Pećinci, Kosjerić, Novi Sad, Kragujevac, Pirot, Bačka Palanka, Inđija, Paraćin, i Niš. Kao indikatori lokalnog ekonomskog razvoja korišćeni su demografski podaci, podaci o zaposlenosti i zaradama, kao i podaci koji se odnose na prihode budžeta lokalne samouprave. Rezultati analiza nedvosmisleno su potvrdili našu opštu hipotezu da ne postoji nužna kauzalnost između stranih direktnih investicija i lokalnog ekonomskog razvoja. Od ukupno sedamnaest jedinica lokalne samouprave, izražena linerana veza između priliva stranih direktnih investicija i lokalnog ekonomskog razvoja dokazana je samo u opštini Inđija. Sve ostale opštine i gradovi iz uzorka ne beleže visoke apsolutne vrednosti koeficijenata korelacije koji bi ukazali na značajnu povezanost stranih direktnih investicija i lokalnog ekonomskog razvoja. Pored toga, dokazali smo da su strane direktne investicije u određenim opštinama imale čak negativno dejstvo na pojedine indikatore lokalnog ekonomskog razvoja. Dokazali smo da je tamo gde su preovlađivale privatizacije, kao oblik stranog investiranja došlo do negativnog uticaja na zaposlenost na lokalu, odnosno da ove strane investicije nisu imale značajne veze sa lokalnim ekonomskim razvojem. Možemo zaključiti da smo kroz naše istraživaje potvrdili osnovnu, kao i većinu ostalih hipoteza i da smo došli do značajnih naučnih saznanja iz oblasti lokalnog ekonomskog razvoja i stranih direktnih investicija. Na primeru Srbije u periodu od 2001. do 2013. godine, dokazali smo da strane direktne investicije nisu imale značajnu ulogu u lokalnom ekonomskom razvoju, odnosno da priliv stranih direktnih investicija nije izraženo uticao na razvoj zemlje domaćina.

Actions (login required)

View Item