Geopolitika svemira i međunarodno pravo

Stojanović, Bogdan and Dimitrijević, Duško (2025) Geopolitika svemira i međunarodno pravo. Institut za međunarodnu politiku i privredu, Beograd. ISBN 978-86-7067-367-0

Text Geopolitika-svemira.pdf - Published Version Available under License Creative Commons Attribution Non-commercial No Derivatives. Download (9MB)

Abstract

Geopolitika svemira i međunarodno pravo predstavlja sintetizovanu zbirku rasprava o fundamentalnim geopolitičkim i međunarodnim pravnim pitanjima o svemiru. Ovo monografsko delo rezultat je zajedničkog rada dr Bogdana Stojanovića, naučnog saradnika, i dr Duška Dimitrijevića, naučnog savetnika Instituta za međunarodnu politiku i privredu u Beogradu. Sa pristojne istorijske distance u knjizi su objedinjeni rezultati ranijih geopolitičkih istraživanja svemira i međunarodnog svemirskog prava sa novijim naučnim rezultatima, što bez sumnje doprinosi širini i uverljivosti autorskih zapažanja, ali i aktuelnosti naučnih sudova i dijagnoza o najznačajnijim geopolitičkim i pravnim pitanjima koja se tiču svemirske oblasti. Zbog obimnosti materije i praktičnih potreba, knjiga je podeljena na dva dela. U prvom delu obrađuju se pitanja povezana sa geopolitikom svemira. Taj deo idejno je koncipirao i priredio dr Bogdan Stojanović. Drugi deo priredio je dr Duško Dimitrijević i on se odnosi na problematiku međunarodnog svemirskog prava. Oba dela studije međusobno se prožimaju i dopunjavaju, što omogućava čitaocima da na lak i prisupačan način nađu osnovne podatke o svim važnijim pravnim i političkim pitanjima vezanim za svemir. U metodološkom smislu, monografija obuhvata širu lepezu svemirskih problema. Polazeći od opštih pitanja, koja se po pravilu postavljaju u geopolitici svemira, dr Stojanović u prvom delu knjige nastoji da pruži sveobuhvatan pregled prošlosti, sadašnjosti i budućnosti kosmičkog prostora kao polja ljudskih delatnosti. On obrađuje različita pitanja koja je grupisao po poglavljima, tako da se u prvom poglavlju bavi evolutivnim razvojem svemirskih istraživanja koja započinju početkom 20. veka, nastavljajući se na period do, za vreme i nakon Hladnog rata, pokrivajući analitički zanimljive probleme – od formiranja nacionalnih svemirskih agencija, preko osvajanja svemira i trke u naoružanju, do proliferacije novih svemirskih aktera koja dovodi do ubrzane promene svemirskog sektora. U drugom poglavlju dr Stojanović pruža širu sliku svemira iz aspekta nauke o međunarodnim odnosima. U ovom delu studije bavi se pitanjima definicije i utvrđivanja granica svemira, geopolitičkim svemirskim doktrinama i njihovom primenom u praksi. Posebnu pažnju posvećuje svemirskim politikama i strategijama velikih svemirskih sila, dajući razgovetna objašnjenja savremenih svemirskih tendencija koje, između ostalog, obuhvataju nove svemirske programe državnih i nedržavnih subjekata u pogledu istraživanja, korišćenja i eksploatacije svemirskih resursa, kao i militarizaciju i naoružavanje svemira, koje potencijalno narušava globalnu bezbednost. U trećem poglavlju dr Stojanović analizira tehnološke aspekte razvoja svemirskih aktivnosti koji se vezuju za pojavu nove generacije raketa za višekratnu upotrebu, unapređenje satelitskih sistema, preplitanje svemirskog i sajber prostora, upotrebu veštačke inteligencije i razvoj novih svemirskih delatnosti poput rudarenja i svemirskog turizma. U prvom poglavlju drugog dela knjige, dr Dimitrijević izlaže sveobuhvatnu genezu međunarodnog svemirskog prava. Posebno apostrofira ulogu Ujedinjenih nacija u formulisanju pravila međunarodnog svemirskog prava, te ispituje odnos opšteg međunarodnog prava i međunarodnog svemirskog prava. Pažnju posvećuje i izvorima međunarodnog svemirskog prava, polazeći okvirno od opšte sistematizacije utvrđene Statutom Međunarodnog suda u Hagu (čl. 38. st. 1), prihvatajući generalno distinkciju koja postoji između glavnih i pomoćnih pravnih izvora, odnosno između međunarodnih ugovora, običaja i opštih pravnih principa, s jedne strane, i sudskih odluka i doktrine najpozvanijih stručnjaka javnog prava raznih naroda, s druge strane. Budući da Međunarodni sud pravde nije prišao razmatranju hijerarhijskog odnosa između svih navednih izvora međunarodnog prava, dr Dimitrijević je iz didaktičkih razloga, a prateći evoluciju razvoja međunarodnog svemirskog prava, obuhvatio pregled pojedinih pravnih izvora prema redosledu kojim su nastajali i prema doprinosu koji su dali u formiranju ove grane međunarodnog prava. Tako je najpre analizirao ulogu rezolucija Generalne skupštine Ujedinjenih nacija u nastanku pravila i principa međunarodnog svemirskog prava, da bi potom obrazložio ulogu međunarodnih ugovora, običaja i opštih pravnih principa kao glavnih izvora opšteg međunarodnog prava. Posebno detaljnu analizu dr Dimtrijević pružio je u odnosu na međunarodne svemirske ugovore usvojene pod okriljem Ujedinjenih nacija: Ugovora o principima koji regulišu aktivnosti država u istraživanju i korišćenju svemira, uključujući Mesec i druga nebeska tela (1967), Sporazuma o spasavanju astronauta, povratku astronauta i vraćanju objekata lansiranih u svemir (1968), Konvencije o međunarodnoj odgovornosti za štetu prouzrokovanu svemirskim objektima (1972), Konvencije o registraciji objekata lansiranih u svemir (1975) i Sporazuma o regulisanju aktivnosti država na Mesecu i drugim nebeskim telima (1979). U okviru ovog poglavlja obrađeni su i pomoćni izvori međunarodnog prava, a poseban akcenat stavljen je na kraju i na analizu jednostranih pravnih akata međunarodnih organizacija i država. U drugom poglavlju dr Dimitrijević daje pregled osnovnih principa svemirskog prava (slobode istraživanja i korišćenja svemira i nebeskih tela, miroljubivog istraživanja i korišćenja svemira, međunarodne saradnje u miroljubivom istraživanju i korišćenju svemira, legaliteta u istraživanju i korišćenju svemira i nebeskih tela, neprisvajanja svemira i nebeskih tela, međunarodne odgovornosti država za aktivnosti u svemiru, zadržavanja suverenih prava nad lansiranim objektima i osobljem u svemiru i pružanja pomoći osoblju svemirskih letelica u slučaju nesreće, nevolje ili prinudnog sletanja). Pomenutom analizom on pokriva i principe proizašle iz savremene svemirske prakse: Principe koji regulišu korišćenje satelita za međunarodno emitovanje televizije, princip univerzalnog pristupa satelitskim telekomunikacionim uslugama, principe koji regulišu aktivnosti daljinskog istraživanja pomoću satelita, principe relevantne za korišćenje nuklearnih izvora energije u svemiru i principe koji se odnose na sprečavanje trke u naoružanju u svemiru (PAROS). U trećem poglavlju dr Dimitrijević poseban akcenat pridaje analizama statusa Meseca i drugih nebeskih tela, kao i njihovim prirodnim resursima. On obrazlaže svemirske aktivnosti koje se tamo obavljaju, iznoseći i određene predikcije u vezi novih predloga o pravnim modelima za proširenje aktivnosti na Mesecu i drugim nebeskim telima poput Nacrta o osnovama za upravljanje aktivnostima povezanim sa svemirskim resursima i američkog Programa Artemis. U četvrtom poglavlju dr Dimitrijević iznosi tumačenja pravnih rešenja vezanih za status veštačkih objekata u svemiru. Ovaj deo analize osvrće se na pitanja pojmovnog određenja svemirskih objekata, načina njihovog korišćenja i vraćanja iz svemira, potom i na pitanja jurisdikcije, vlasništva, registracije i odgovornosti vezanih za svemirske objekte. Peto poglavlje obuhvata kontroverzno pitanje međunarodnopravnog razgraničenja svemira. U poglavlju se izlažu prostorni i funkcionalni pristupi o svemirskoj delimitaciji prisutni u međunarodnopravnoj doktrini i praksi, a o kojima se još uvek raspravlja u okviru Pravnog potkomiteta Komiteta za miroljubivo korišćenje svemira Ujedinjenih nacija. U poslednjem, šestom poglavlju, dr Dimitrijević pažnju posvećuje savremenim pitanjima međunarodnog svemirskog prava, poput pitanja komercijalizacije svemirskih aktivnosti, upravljanja svemirskim saobraćajem, zaštite svemirske životne sredine i održivog svemirskog razvoja. Konačno, valja istaći da je predmetna monografija naučno fundirana i da je zasnovana na relevantnim naučnim i stručnim izvorima koji su prikazani na kraju obrađenih tematskih celina. Budući da ova monografija predstavlja interdisciplinarnu naučnu studiju, koja je izrađena u nameri da se kroz edukativni prikaz do sada manje obrađivanih problema iz oblasti geopolitike i međunarodnog prava iznesu nova saznanja u svetlu najnovijih istraživanja o fenomenu svemira, autori smatraju da monografija može predstavljati korisno štivo ne samo za politikologe, pravnike i diplomate, već i za sve druge koji žele da se upoznaju sa opštom problematikom svemira i svemirskih aktivnosti.

Actions (login required)

View Item