Ekonomski uspon Kine : strategije i dinamika međunarodnih ekonomskih odnosa

Stanojević, Nataša and Zakić, Katarina (2023) Ekonomski uspon Kine : strategije i dinamika međunarodnih ekonomskih odnosa. Institut za međunarodnu politiku i privredu, Beograd. ISBN 978-86-7067-316-8

Text Ekonomski_uspon_Kine.pdf - Published Version Available under License Creative Commons Attribution Non-commercial No Derivatives. Download (4MB)

Abstract

Tokom najvećeg dela istorije Kina je bila velika, često snažna, ali izolovana zemlja, bez uticaja čak i na manje i slabije razvijene susedne zemlje. Izolacija je pomagala kineskim liderima da očuvaju stabilnost, ali je često predstavljala ograničenje razvoju. Po dolasku na vlast Deng Sjaopinga 1979. godine, kineska spoljna politika je usmerena ne više da čuva stabilnost, već da podrži ekonomski razvoj zemlje i plan reformi. Deng Sjaoping je ostao upamćen kao utemeljitelj kineskog ekonomskog uspona, ali je istovremeno postavio osnove za drugačiju globalnu poziciju Kine. Uspostavljanjem stabilnih odnosa sa većinom velikih sila – SAD, Japanom i posebno sa Sovjetskim Savezom – Deng je postavio Kinu u poziciju miroljubivog, kooperativnog, politički neutralnog, ali veoma prisutnog međunarodnog aktera. Deng je od svog naslednika Đijang Cemina tražio da u međunarodnim odnosima ne teži liderskoj poziciji Kine, već da usmerava međunarodne odnose isključivo u pravcu ekonomskog razvoja, a da globalnu poziciju Kine održava na niskom nivou. Za ekonomski razvoj neophodni su mir i stabilnost, a svaka liderska pozicija podrazumeva rivalstvo drugih regionalnih ili svetskih sila i nosi potencijalne rizike za očuvanje postignutih rezultata. Tokom devedesetih godina, zahvaljujući ekonomskom rastu zemlje bez presedana, Đijang Cemin je delimično zanemario taj savet. Osmislio je i sproveo diplomatiju velikih sila (daguo waijiao) , koja je uključila postavljanje Kine kao regionalne sile u međunarodnim odnosima i uspostavljanje partnerskih sporazuma sa drugim velikim državama (SAD, Japan, Rusija, Indija, Brazil) i grupama zemalja poput Evropske unije (EU) i Asocijacije nacija jugoistočne Azije (Association of Southeast Asian Nations – ASEAN). Krajem 20. veka nekoliko pozitivnih, ali i negativnih faktora dodatno je podstaklo kineske međunarodne ambicije. Pozitivnim se mogu smatrati faktori koji su Kinu učinili moćnom državom, kao što su: održanje visoke stope privrednog rasta tokom druge uzastopne decenije, jačanje vojske, povratak Hongkonga i Makaoa (1997. i 1999. godine) u sastav Kine. Najvažniji negativan međunarodni faktor je suprotstavljanje Sjedinjenih Američkih Država, kao najmoćnije sile novijeg doba, daljem usponu Kine. Prepreke koje SAD, kasnije i EU, postavljaju kineskoj ekspanziji od početka 21. veka ne samo da nisu, kao u prošlosti, doprinele zatvaranju Kine, što bi u savremenoj fazi intenzivne međunarodne umreženosti praktično bilo nemoguće, već je Kina i ta ograničenja prihvatila kao dodatni podsticaj. Upravo je politika suzbijanja kineskog razvoja dovela do delimične revizije njene pozicije na međunarodnoj sceni, što je omogućilo njenu današnju poziciju globalne sile. Naime, krajem 1999. godine, nakon kosovske krize i bombardovanja ambasade NRK u Beogradu od NATO-a, usledile su masovne antiameričke demonstracije u Kini, a vlast u Pekingu je započela važnu diplomatsko-stratešku debatu o poziciji Kine na globalnoj sceni. Zaključeno je da Kina treba da nastavi da promoviše svoje interese u inostranstvu i teži statusu velike sile, ali uz maksimalno zalaganje za ublažavanje postojećih ili potencijalnih sporova (ne samo kineskih, već međunarodnih) kako bi dala veći doprinos svetskoj zajednici. Čini se da je nova diplomatija kineske vlade u velikoj meri bila uspešna. Ona je pratila i podržavala internacionalizaciju kineske privrede i društva, kakvu Kina nije imala nikada u istoriji. Više inicijativa i odgovornosti po brojnim regionalnim ili globalnim pitanjima doprinelo je međunarodnoj integraciji Kine. Ovaj pristup preoblikovao je Ceminove ciljeve, ali ih nije napustio. Naprotiv, ovako definisana pozicija Kine kasnije je dovela do promocije koncepata kao što su „mirni razvoj”, „win-win rešenja” i „harmonija i raznolikost”, koji su toliko široko promovisani i implementirani da se mogu smatrati ključnim elementima kineskog političkog uspona. Do 2023. godine dva velika globalna iskušenja, pandemija kovida 19 i ukrajinska kriza, pokazale su da se Kina, za kratko vreme, pretvorila iz „svetske radionice” u „odgovornu veliku silu”. Globalne kineske ambicije za sada se nisu pokazale kao imperijalne po sadržini. Kraći pregled pozicije i aspiracija Kine na međunarodnom nivou ukazuje na to da je izgradnja njene moći u najširem kontekstu (ekonomske, vojne, diplomatske, političke), bila nužna za prevazilaženje eksternih prepreka i obezbeđenje preduslova za dalji nesmetan razvoj. Ekonomskom usponu Kine do sada je posvećeno mnogo knjiga, naučnih i stručnih članaka, pri čemu su kao ključni ocenjeni unutrašnji izvori privrednog rasta i ukupnog razvoja. Početak privrednog rasta vezuje se za unutrašnje reforme, posebno za agrarnu reformu iz 1978, za ogromnu i tada brzorastuću populaciju, industrijalizaciju, popuštanje kontrole nad cenama i druge aspekte reforme. U narednoj fazi nosioci rasta su bili rast produktivnosti, zasnovan na tehnološkim unapređenjima i razvoju ljudskih resursa. Međunarodni ekonomski odnosi samo su jedan od faktora koji je podržao kineski razvoj i retko se razmatraju kao poseban faktor uspona Kine. Ova tema je u fokusu prvog dela knjige. Kineski ekonomski uspon posmatran je u kontekstu globalnih ekonomskih procesa, fluidnih konstelacija globalnih i regionalnih sila i dinamike njenih međunarodnih ekonomskih odnosa. Oni su istovremeno okvir, izvor i rezultat ekonomskog uspona Kine. Ovaj odnos između ekonomskog uspona Kine i međunarodnog okruženja analiziran je u okviru pet poglavlja koja hronološki prate: promene pozicije kineske privrede u regionalnim i globalnim okvirima; paradigmatske promene odnosa prema uključivanju u međunarodne ekonomske procese, koje se prate kroz smenu strategije Otvorenih vrata, Izlaska u svet, uključujući kineski privredni uspon zasnovan na inicijativi Pojas i put, do najnovijeg koncepta Dualne cirkulacije, koja delimično odvaja stečene pozicije u svetskoj privredi od unutrašnjeg razvoja. Prvi deo je postavljen kao analiza efekata kineskih međunarodnih aktivnosti i procesa na razvoj kineske privrede i njeno pozicioniranje kao globalne sile. Drugi deo, nasuprot tome, u središte stavlja efekte kineske ekonomske ekspanzije na zemlje i regione u razvoju. Detaljno se razmatra uspešnost implementacije ostalih obeležja nove kineske međunarodne pozicije kao „odgovorne” velike sile, uključujući poštovanje proklamovanih principa „mirnog razvoja” i „win-win rešenja”. Drugi deo sadrži šest poglavlja, koja prate geografsko prostiranje Puta svile (antičkog i novog) od Centralne i Južne Azije, preko Bliskog istoka, Afrike i Balkana. U svim regionima i gotovo svim zemljama istraženi su efekti kineskog prodora u vidu investicija, zajmova, građevinskih projekata i trgovine. U svakom poglavlju zaseban odeljak posvećen je analizi odnosa Kine sa velikim silama koje imaju dominantnu ulogu u regionu. Ovo je svojevrsna analiza uspešnosti Kine da održi stabilne odnose i konstruktivnu saradnju sa velikim silama u okolnostima prodora u njihovu interesnu zonu. U trećem delu knjige se, zbog posebnog interesovanja autora i značaja za domaću javnost, analiziraju samo srpsko-kineski ekonomski odnosi i procenjuju efekti ove saradnje iz ugla Srbije. Ovo je opširnija i dublja analiza rezultata ekonomske saradnje, investicija i trgovine, koja uključuje prednosti, ali i nedostatke, propuste, neiskorišćene mogućnosti, te procenu izvoznih potencijala u pogledu vrsta i količina roba i mogućnosti unapređenja investiciono-trgovinskih aranžmana koji bi bili povoljniji za Srbiju od postojećih.

Actions (login required)

View Item